Antik adı LATMOS olan Beşparmak Dağları, kayaların adeta gökten yağmışçasına üstüste devrildiği ve muhteşem görüntülerin oluştuğu bir doğa harikasıdır. Latmos’ta bilinen 8000 yıllık insanlık tarihi boyunca birçok uygarlık gelip geçmiş. Buradaki uygarlıklar, antik dönemde vahşi kayaların arasına inşa ettikleri taş döşeli yolları kullanmış.

Anadolu’da Roma Dönemi’nden önce döşeme taşla yapılmış şehirler arası yolların bulunmadığı yönündeki yaygın savın, Dr. Anneliese Peschlow tarafından yapılan çalışmalarla Latmos’ta ki örneklerle çürütülmüştü. Latmos’la, Alinda, Alabanda, Tralleis ve Myus aralarındaki taş döşemeli yolların, normal koşullarda yürümekte bile zorlanılan bir araziye, bu kadar ağır taş bloklarının nasıl yerleştirildiği hala gizemini korumaktadır.

Antik dönem insanlarının yaya olarak, atları, eşekleri ve yük hayvanlarıyla kullandıkları bu yollarda en önemli ihtiyaçlarından birisi su olmuştur. Latmos’un taş döşeli antik yollarına yakın su kaynaklarına hem hayvanları için yalaklar, hem kendileri için pınarlar inşa edilmiş. Antik dönemde inşa edilen pınarların günümüzde bile sağlamlığını koruduğu görülmektedir.

Su kaynaklarının yöre taşlarıyla pınar haline getirilmesi Osmanlıya kadar devam etmiş, Cumhuriyet sonrası göçerlerde bu pınarlardan yararlanmışlar ve antik pınarlar kadar olmasa da kendileri de bazı pınarları inşa etmişlerdir.

Zeytinin ayak yağıyla sıkıldığı dönemlerde her zeytinyağı işliğinin hemen yakınında mutlaka bir pınar bulunurdu. Latmos’un bakir coğrafyasında yaşayanlar köylere ve kentlere göçerek yerleşik düzene geçince pınarlar kullanılmaz hale gelmiş, birçoğu yıkılmış, kimi toprak altında kalarak kaybolmaya yüz tutmuştur.

Latmos’ta çok az sayıda da olsa pınarını koruyan, hem kendi, hem hayvanları hem de yaban hayatınının su ihtiyacanı karşılayan insanlar hala var. Hatta pınarların önüne yılanlarında su içebilmesi için yalak yapacak kadar duyarlılıkta bu insanlar.

Vizyonunu “Çevreye ve doğal yaşama duyarlı, etkili ve ekonomik bir su yönetimi anlayışıyla Dünya standartlarında teknoloji kullanan, alanında güveniler ve öncü bir kurum olmaktır“ diye sunan Aydın Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı ASKİ kurumu, kaybolmaya başlayan su kaynaklarındaki Latmos’un pınarlarına sahip çıkabilir, yok olmaktan kurtarabilir.

ASKİ öncülük yaparak, adını pınardan alan Pınar Su gibi firmalarla ortak projeler geliştirilebilir. Pınarların yoğun olduğu Tozlu Yaylasında bir Pınar Şenliği düzenlenebilir. Türkiye’de Pınar isimli sanatçılar ve adı Pınar olan kız çocukları ve genç kızlar aileleriyle Latmos’a davet edilir. Hem pınarlar hem Latmos için farkındalık yaratılır.

Müzelere ilham olan Latmos’un pınarları kurumasın, yıkılmasın, toprağa gömülmesin. Hepsinin ayrı bir adı olan pınarların başında, antik dönemden günümüze kadar yaşanan o kadar çok insan hikayesi vardır ki… Bu hikayelerin devam etmesi için, Latmos’un pınarları korunsun.